Аня ўзяла ў калгасе каня і сама ехала за фурмана. Калі пагружаліся, Саша здзівілася, што ў яе набралася так многа рэчаў.— Абжылася я тут у вас,— сказала яна Ані.— Я мяшок жыта пакладу, Шура,— прапанавала Аня.— Што вы, Аня! Навошта ён мне?— Ой, усё спатрэбіцца. Не адна ты цяпер. Жыць трэба, дачку гадаваць. Бяры. А я твой шнур сажну.Два дні назад, па указанию райкома, калгасныя пасевы раздалі калгаснікам, інтэлігенцыі — па колькасці едакоў. Сашы таксама далі сотак дваццаць. Гэта ўстрывожыла: дрэнная прыкмета. Уласна кажучы, не столькі вайскоўцы, колькі раздзел пасеваў прымусіў яе ўспомніць папярэджанне Уладзіміра Іванавіча і хутчэй ехаць за дзве вялікія ракі.Нарэшце і мяшок з жытам пакладзены на воз. У хаце асталося самае дарагое — дачка. Саша пайшла па яе. Пярэдняя палавіна, дзе яна жыла, здалася цяпер залішне вялікай, пустой і ад гэтага няўтульнай.Саша спавіла малую, пацалаваладзяцейгаспадыні. Узяла дачку на рукі і яшчэ раз агледзелася. Гаспадыня памалілася на абразы. Сашу неяк вельмі ўсхвалявала гэта. Захацелася плакаць.— Аня, калі пісьмо ад Пеці прыйдзе, дык вы абавязкова перашліце мне. Як-небудзь,— яшчэ раз папрасіла яна, хоць аб гэтым прасіла неаднойчы.— Перадам, Шурачка, сама прынясу. Тут жа недалёка. Дабягу. «Аня таксама не верыць, што яны могуць дайсці сюды»,— з палёгкай падумала Саша.На вуліцы колькі суседак выйшлі правесці яе. Абкружылі фурманку.— Вось і вы, Шура, нас пакідаеце,— сказала адна з жанчын, цяжка ўздыхнуўшы.— Учора настаўніцы, каторыя не з нашых мясцін, выехалі. Адны мы астаёмся... Пуста, як пасля чумы.У Сашы балюча сціснулася сэрца. Яна не ведала, што адказаць, як суцешыць гэтых добрых і гаротных жанчын. Яна як бы адчувала нейкую сваю віну перад імі. Але ў чым яна вінавата? Хіба лягчэйшы яе ўласны лес? Хіба яна не такая ж салдатка? Але яна ўцякае ад вайны за дзве вялікія ракі, а яны астаюцца тут... Ці мае права яна рабіць гэта?..— Дзіця захварэе — не будзе каму глянуць,— як бы дакорам ёй гучаць словы маладухі з дзіцем на руках.Саша апускае вочы, мацней прыціскае да грудзей уласнае дзіця. Не, гэта не дакор, гэта — боль душы.— Шчаслівай вам дарогі, Шурачка,— кажа тая ж жанчына з дзіцем ласкава і шчыра.— Абыдзецца ўсё добра — не забывайце нас, прыязджайце.Саша радасна страпянулася, з удзячнасцю глянула на жанчын вачамі, поўнымі слёз.— Я вярнуся... Я абавязкова вярнуся да вас... Родныя вы мае... добрыя!..— Ну, хопіць вам!.. Цалуйцеся ды паедзем. Дарога няблізкая,— грубавата сказала Аня, па-мужчынску ўскочыўшы на воз і ўзяўшы лейцы ў рукі.У мястэчку яны заехалі ў бальніцу — развітацца з Марыяй Сяргееўнай. Саша глянула на ўрача і жахнулася: як тая пастарэла за колькі дзён, схуднела, пасівела.— Што з вамі, Марыя Сяргееўна?— Са мной? Нічога, мой друг,— спакойна, але сумна адказала ўрач, правёўшы далоняй па скроні.— Што ў людзей — тое і ў мяне. Гора. Ад гора не маладзеюць... Вунь і ў цябе таксама цені пад вачамі. Не дае спаць? — Яна кіўнула на малую, што ляжала паміж імі на лаўцы ў цені маладых таполяў.— Не, яна спакойная. Самой не спіцца. Вы ад Сені пісьма не палучалі? Каб пасля напісана было, калі пачалося...— Я?Гэтым кароткім запытаннем урач выдала сябе; Саша зразумела, што яна нешта мае, і ўся памкнулася да яе, схапіла, сціснула руку.— Марыя Сяргееўна! Вы нічога не таіце ад мяне. Я ўсё хачуведаць.— Супакойся. Я нічога не таю. Сеня напісаў кароткую паштоўку на другі дзень... Ды вось яна пры мне.