— А Шурачка, а родная мая! А каб жа ты ведала, якое ў мяне гора! Забралі майго Колю, сыночка, пагналі ў Нямеччыну. А ён жа дзіця яшчэ горкае. Яму шаснаццаць гадкоў усяго...Трохі адлягло на сэрцы: гора не самае страшнае — не смерць.Не ўмела Саша суцяшаць людзей, ніколі не знаходзіла патрэбных слоў. Пагладзіла плячо жанчыны, пацалавала салёную ад слёз шчаку, сказала:— Не трэба, Аня, так. Не ў адной вас.— Ды не ў адной. Паўвёскі забралі ірады.Аня выцерла хусцінкай слёзы і неяк адразу супакоілася.— Але хадзем жа ў хату. Што гэта мы стаім? Хадзем пагаворым. Нінка! Ты паглядзі, хто да нас прыйшоў!Дзяўчынка, якая за год вельмі падрасла, сарамліва прывіталася:— Добры вечар, цёця Шура. Саша пацалавала яе.— Паглядзі тут каля хаты, дачушка, каб якая зараза не падшпіёніла,— сказала ёй маці.— А мы хоць нагаворымся, душы адвядзём...У хаце , дзе ўсё ў кутках і за вазонамі ахутаў паўзмрок і дзе чамусьці не было так знаёма і звыкла, як у садзе і на двары, Саша адразу спытала:— Аня, скажыце... Пеця... Мой Пеця не заходзіў да вас?— Ах, Божачка мой! — пляснула далонямі жанчына.— А хіба ён не быў у цябе?— Быў... Але, ведаеце, так атрымалася... Я... мяне не было дома, я ў людзей жала, на хутары... А ў нас побач паліцаі... Ён забег на досвітку. Сказаў сястры: перадайце, кажа, Сашы, што жывы, здаровы... I пайшоў... Куды — не сказаў. Так мы і не пабачыліся...Саша адчувала, што тлумачыць блытана і не вельмі каб праўдападобна. Не так яна думала пачынаць гаворку. Але збілашчырае здзіўленне Ані: «А хіба ён не быў у цябе?» Не падвяло, значыцца, прадчуванне, што раней, чым прыйсціў іх вёску, Пеця наведаўся сюды.— Значыцца, то ён,— раптам задумліва прашаптала Аня.— Што ён? Дзе ён? — памкнулася да яе Саша.— Цішэй. Я табе ўсё раскажу.Яна абняла госцю за плечы, адвяла ад акна і пасадзіла на той ложак, паміж грубкай і печчу, на якім некалі спаў Пятро, калі яны былі яшчэ нежанатыя.Села побач сама.— Слухай.Саша анямела, дыхнуць баялася.— Прыйшоў ён да мяне... Я скажу табе калі... сёння субота? З панядзелка на аўторак... Гэтак пад ранне... Чую, нехта не стукае, а шкрабае ў шыбу. Я думала — Коля. Хачу ўстаць і не магу: ногі адняло. А потым падыходжу да акна. «Хто там?» — «Я, цётка Аня, я. Пеця...» — «Які Пеця?» Голас быццам знаёмы, а пазнаць не магу. «Сашын Пеця». Божачка мой! Як сказаў ён гэта, ажно закалаціла мяне ўсю. Адчыніла не дзверы, а вунь тое акно. Сама не ведаю чаму — ён праз акно і залез. «Куды паехала Саша?» — пытаецца. «Дадому, кажу, паехала, да бацькі. Я сама правила яе».— «Дзякуй, кажа, Аня, вам за ўсё».— «Няма за што, кажу» Пецечка. Адкульжаты ідзеш? Можа, з палону?» — «Не, кажа, з лясоў беларускіх... » А потым паесці папрасіў. «Ці не зноидзецца, кажа, Аня, у вас скарынкі хлеба?» Я дала яму хлеба, лустачку сала, гуркоў. Ён запіхнуў усё ў кішэні, падзякавау, развітаўся і зноў вылез праз акно. Больш я нічога не паспела ў яго запытаць, і ён нічога не сказаў...Саша парушыла сваё нямое маўчанне і шумна, на поўныя грудзі, уздыхнула.— Але гэта яшчэ не ўсё, Шурачка. Ты слухай. На трэцюю ноч згарэла ў мястэчку школа. Кажуць, партызаны бомбу кінулі, многа афіцэраў пабілі... Немцы хворых з новай бальніцы выгналі, самі туды перабраліся. Доктарка наша, Марыя Сяргееўна, размясціла хворых каго дзе: у хляве, у сваёй хаце...«Я ведаю пра гэта, заходзіла туды»,— хацела было сказаць Саша. Але Аня раптам яшчэ больш панізіла голас да шэпту:— А сястра мая Куліна, ты ж ведаеш, дапамагае ёй там, за санітарку... Дык вось слухай, Шурачка... Прыходзіла ўчора яна да мяне і дзіва дзіўнае расказвала. Ляжаў у бальніцы паліцай нейкі. Касой яго так парэзалі, што жывога месца на целе не было. Відаць, добрая цаца быў, як наш Гурок. Увесь забінтаваны ляжаў. Куліна, ты