— Гаварыце спакойна! — кінуў Купанаў.Але мне сапраўды ўжо было ўсё роўна, што зробяць са мной.— А я не магу гаварыць спакойна! Вы можаце паслаць мяне ў штрафную, куды хочаце. Але калі я зноў сустрэну гэтага тыпа, няхай ён хоць генералам стане, я не толькі расквашу яму морду, я...— Даволі! — перапыніў капітан, ляпнуўшы далоняй па стале.Я змоўк — яму нельга было не падпарадкавацца. Зноў з"явілася трывога: што ён вырашыць, чаму так доўга думае? I раптам ён сказаў, як заўсёды, коратка, афіцыйна, па-вайсковаму:— Пойдзеце ў батальён ВНОС! Сёння ж адбыць! Дакументы вазьміце ў памначштаба лейтэнанта Мураўёва. Можаце ісці!Замест таго каб адказаць, што патрэбна па статуту, я зноў «сарваўся»:— А ён... ён не панясе ніякай кары? Кідала?..Я ўбачыў, як уздрыгнулі, узляцелі на лоб белыя бровы камандзіра дывізіёна. Здзівіўся ён, расчараваўся ці ўгневаўся? Я асекся.— Можаце ісці! — паўтарыў ён ціха, але з такім націскам, з такой сілай, што мне адразу ўспомнілася ўсё, чаму ён некалі вучыў нас. Я выскачыў з душнай зямлянкі, прагна глытнуў марознае паветра. I тут асэнсаваў яго словы: «Пойдзеце ў батальён ВНОС». Чаму ў гэты батальён, не разумею і цяпер. Але тады я зразумеў, што ўратаваны ад нечага страшнага і ганебнага, што знайшліся людзі, якія зразумелі мой душэўны стан, калі я схапіў табурэтку. Упершыню за тыя чорныя дні я ўбачыў дзень, палярны, хмурны, але ён здаўся мне цудоўным. Я ўбачыў белы снег, без водбліскаў агню, сіні заліў,ВНОС — служба паветранага назірання, паведамлення, сувязі.няскораны горад — і ўзрадаваўся жыццю. Толькі вылаяў сябе, што не падзякаваў Купанаву і нават не развітаўся па-людску. Свінтус!Атрымаўшы належныя дакументы і свой ранец з небагатым салдацкім набыткам, я пайшоў у санчасць, каб забраць у Антаніны дзённік. Помню, ідучы, я пашкадаваў, што аддаў яго. Панікёр! Але няхай яна зразумее, што я ратаваў яе гонар.Яна не выявіла асаблівых пачуццяў, даведаўшыся, што я ад"язджаю,— ні смутку, нічога іншага. I нічога асаблівага мы не сказалі адно аднаму, словы былі нязначныя. Па дзённік яна некуды хадзіла, прынесла яго, акуратна загорнуты ў марлю і цыратку. Выйшла з барака ў адным халаце, каб правесці мяне. I на двары сказала:— Мне перадалі яго пісьмы. Тры пісьмы. Ён пісаў мне і насіў з сабой у кішэні...— Сеня? Дай мне. Яна пакруціла галавой.— Не. Я нікому не дам іх. Я прачытала, і нешта быццам парвалася ў мяне тут,— яна паказала на грудзі.— Я хаджу сама не свая...— Дай мне гэтыя пісьмы,— зноў папрасіў я.— Навошта яны табе? Ты не кахала яго...— Не кахала,— сумна паўтарыла яна.— Але пісем я табе не дам... А можа... можа, я стану лепшай, калі яны будуць пры мне?..Яна сказала гэта такім гол асам, што я пашкадаваў яе і адчуў: хвіліна развітання для мяне робіцца сумнай. Больш не было слоў, якія я мог сказаць. Папрасіў, каб яна перадала прывітанне «маім хлопцам».— Асабліва Астахаву і Чарняку. А Сеўчанку і Лазебнаму скажы дзякуй. Ніколі не забуду іх.Яна спытала:— Ты напішаш мне?— Не ведаю,— адказаў я шчыра, бо сапраўды не ведаў, ці будзе ў мяне жаданне пісаць ёй.Развіталіся кароткім поціскам рук.ЛютыЯ не стаўлю нават даты. Дні так падобныя адзін на адзін, што адрозніваюцца хіба толькі тым, што бываюць ясный, калі з-за далёкай грады лясістых сопак вылазіць ненатуральна жоўтае халоднае сонца — гадзіны на дзве-тры, а ўначы калышуцца ў небе дзіўныя палотнішчы палярнага ззяння, і бываюць дні завірушныя. Аношніх у гэтым месяцы больш. Снег пачынае падаць зверху, узнімаецца знізу, і ўвесь свет засцілае снежная каламуць. Сціраецца мяжа паміж днём і ноччу, паміж сапраўдным і ўяўным. Снег і снег. Павярнуўшыся, не ведаеш,