— О ля! Што ты! Пятро Андрэевіч гэтага не скажа.— Ён не скажа. Другія скажуць. Хоць і ён... Як жонка яго глядзіць на мяне?! Палец у мяне нарваў, я прыйшла да яе. Слова не сказала ветлага. Разрэзаць разрэзала, а перавязваць сама не стала — акушэрцы спіхнула: маўляў, такая — да такой... Дык тая хоць свая, франтавая, а я — нямецкая...— О ля! Што ты плявузгаеш?— Ты сам прапанаваў усё па шчырасці расказаць... Вось я і кажу... Мне ўжо ўсё адно. Не думайце, што я крыўдую на вашу жонку, яна — чужая, яна не ведае, чаму я паехала ў Германію. А свае ж ведаюць, а ўсё адно... Цётка мая родная, Гаша, жонка старшыні... Я нешта такое сказала пра вашу жонку. Дык яна мне: «Шуры ты не чапай. Шура — наша сумленне». Я ж не дурная, разумею, чаго яна не дагаварыла. «Шура — наша жаночае сумленне, а ты — наш сорам, ганьба». Вось што хацела яна сказаць.— Дарэмна вы, Вольга, робіцеся такая недаверлівая. Асабіста мне ніхто слова дрэннага не сказаў пра вас... Праўда, ніхто і не растлумачыў, чаму вы паехалі ў гэтую чортаву Нямеччыну.— Яна за сяброўку сваю паехала. За Галю Чалую. Не ведаеце? Што за млыном жыве, з маці і дзіцем. У яе жаніх быў партызан. Заходзіў да іх... I яна ўжо... гэта самае... дзіця ад яго чакала. А тут яе — у Германію. Можа, данёс хто. Што рабіць? Не скажаш, не пойдзеш на камісію. Бо пачнуць дапытваць: ад каго? Хто бацька? Дазнаюцца,што партызан,— пятля...Калі пачаў расказваць за яе Пеця, Вольга раптам закрыла твар хусцінкай і ўсхліпнула.Хлопец пяшчотна дакрануўся да яе пляча:— Не трэба, Оля.Яна шмарганула носам, выцерла вочы хусткай.— Прабачце, Пятро Андрэевіч.— I пачала расказваць сама: — Яна, Галя, адной мне сказала, мы з малых год сябравалі, у школу разам хадзілі... што яна... такая... Праплакалі мы з ёю ўсю ноч вунь там, за рэчкай у сасонніку. Яго чакалі, Сцяпана яе. А ён не прыйшоў, ранілі яго перад тым. На другі дзень пайшла я да старасты. Вызваліце, кажу, Галю, у яе сэрца слабое. Я за яе паеду. Пузыр, стараста, хоць гад быў, а пашкадаваў мяне. «Ведаеш, пытае, на што ідзеш?» — «Ведаю».— «А як маці з малымі?» — «А вы ж казалі, хто сам паедзе — добра зарабляць будзе».— «Хітрая ты, кажа, хочаш і дурную гэту выручыць і зарабіць добра». Але згадзіўся замяніць. Яму абы душа. У яго нарад быў на шэсць душ. А што я добраахвотніца — дык гэта яму на руку: во, маўляў, як ён папрацаваў у сваім сяле. Нам, хто па сваёй волі ехаў, прывілеі былі: усіх у цялятніках везлі, а нас у пасажырскім вагоне. I там спыталі, хто куды хоча. Я ў сяло папрасілася. Горада баялася... У маёнтак да генерала трапіла. Кароў даглядала. Хлусіць не буду. Не білі. Не катавалі. I кармілі добра. Але часам такое находзіла на мяне, такая сумота — павесіцца хацелася ў кароўніку. Здавалася, паляцела б дадому, пехатой пайшла б. А вось прыляцела — і тут радасці мне няма... Вінаватая.— Дзяўчына не ўсхліпнула, ёй як бы заняло дыханне, і яна захлынулася, закашлялася.— Не трэба, Оля,— зноў тымі словамі суцешыў яе Пеця; словы наіўныя, але казаў іх учарашні салдат з такой пяшчотай, што нават Шапятовіча гэта кранула. На дзяўчыну яры, пэўна, дзейнічалі магічна. Яна тут жа горда падняла галаву.— Чаму гэта няма радасці? — надаўшы голасу бацькоўскую суровасць, спытаў Пятро.— А тое, што вы пакахалі адно аднаго, хіба не радасць? Па-мойму, гэта найвялікшая радасць, якая дадзена чалавеку ў жыцці. Калі ёсць любоў і вера, перашкод не бывае. Ты верыш ёй, Аўчароў?— Як самому сабе, Пятро Андрэевіч!